I Kongres Archiwów Społecznych odbył się w sobotę 24 października 2015 roku w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. To pierwszego tego rodzaju wydarzenie gromadzące przedstawicieli środowiska archiwistyki społecznej w Polsce, zrealizowane przez Ośrodek KARTA we współpracy z gospodarzem, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w ramach projektu „Stabilizacja archiwistyki społecznej w Polsce”.
Kongres zapoczątkowany został prezentacjami 11 archiwów społecznych prowadzonych przez następujące instytucje: Fundacja Ważka, Fundacja Muzyka Odnaleziona, Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich, Fundacja Kossakowskiego, Fundacja Aby nikt nie zginął, Fundacja Pogranicze, Łódzkie Stowarzyszenie Inicjatyw Miejskich Topografie, Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek, Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania NAD BZURĄ, Fundacja TRES, Instytut Historii Głuchych „Surdus Historicus”. Opisy stanowisk prezentujących powyższe archiwa społeczne można obejrzeć na stronie prowadzonej przez Ośrodek KARTA.
Równolegle do prezentacji 11 archiwów społecznych w tej samej przestrzeni pod hasłem „Rzeczy i ludzie” odbywała się prezentacja darów i darczyńców kolekcji Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
W tym samym czasie uczestnicy kongresu mieli też okazję zapoznać się z prezentacją programu Otwarty System Archiwizacji (OSA) wygłoszoną przez Katarzynę Ziętal z Ośrodka KARTA. Program OSA, służący do zarządzania zbiorami archiwalnymi, stworzony został przez Ośrodek KARTA. Program umożliwia ewidencjonowanie, porządkowanie i przeszukiwanie zbiorów. Oparty jest na międzynarodowym standardzie zapisu informacji o zasobie archiwalnym. OSA ma służyć archiwom społecznym i jest w całości zbudowany na rozwiązaniach open source, co pozwala na jego bezpłatne użytkowanie. Co więcej, dzięki otwartemu kodowi źródłowemu program OSA będzie mógł być dostosowywany do indywidualnych potrzeb użytkownika. Obecnie program poddawany jest testom, a jego upowszechnianie rozpocznie się najprawdopodobniej pod koniec stycznia 2016 roku.
Uroczystemu otwarciu kongresu towarzyszyły wystąpienia dyrektora Muzeum POLIN Dariusza Stoli, prezesa Fundacji Ośrodka KARTA Zbigniewa Gluzy oraz szefowej działu Historia Bliska – Archiwistyka Społeczna w Ośrodku KARTA, Alicji Wancerz-Gluzy.
Kolejnym punktem programu był panel ekspertów zatytułowany „Archiwistyka społeczna we współpracy z państwem”. Wśród panelistów znaleźli się: dr hab. Władysław Stępniak, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, dyr. Anna Duńczyk-Szulc z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dr Tomasz Czarnota z UMCS oraz członkowie zarządu Fundacji Ośrodka KARTA – Alicja Wancerz-Gluza i Artur Jóźwik.
Pierwszą część kongresu zdominowały dyskusje dotyczące najbardziej istotnych dla środowiska archiwistyki społecznej zagadnień dotyczących organizacji ruchu archiwów społecznych oraz jego przyszłości. Szczególne zainteresowanie wzbudził temat finansowania archiwów społecznych oraz ich uwzględnienia w nowym prawie archiwalnym. Przedstawiono również grupę ekspertów/mentorów wspierających archiwistykę społeczną, którzy zadeklarowali podjęcie działań umożliwiających wprowadzenie dziedziny w szerszy obieg. Następnie omówione zostały cele, założenia i metody działania sieci archiwów społecznych. Kulminacyjnym punktem tej części programu było przedstawienie i przyjęcie wypracowanej przez środowisko archiwistyki społecznej Karty Zasad Archiwów Społecznych, definiującej misję i zadania archiwów społecznych oraz ogólne zasady ich współpracy z otoczeniem – państwem, samorządem, innymi instytucjami, społecznościami lokalnymi, ludźmi.
Niezwykle wzruszająca była druga, poobiednia część kongresu – Dzień Darczyńcy Pamięci. To druga już edycja uroczystości poświęconej darczyńcom, którzy przekazali swoje zbiory archiwalne do archiwum Ośrodka KARTA. Ambasadorzy Dnia Darczyńcy Pamięci – Jerzy Kisielewski i Wojciech Widłak przybliżyli ideę Dnia Darczyńcy Pamięci, jaką jest uhonorowanie ludzi, którzy dzielą się z innymi historią swoich najbliższych powierzając archiwom społecznym zbiory stanowiące często bezcenne, rodzinne pamiątki. To właśnie w tych dokumentach, fotografiach, osobistych zapiskach zaklęta jest Pamięć. Uczestnicy kongresu obejrzeli impresję filmową prezentującą sześć wybranych zbiorów oraz sylwetki darczyńców. Następnie organizatorzy wręczyli podziękowania ok. 60 osobom, które przekazały swoje zbiory archiwalne KARCIE. Każdy z darczyńców został również obdarowany słonecznikiem – symbolem Dnia Darczyńcy Pamięci.
Ostatnim punktem programu było zwiedzanie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
Projekt „Stabilizacja archiwistyki społecznej w Polsce” realizowany jest w ramach programu Obywatele dla Demokracji finansowanego z Funduszy EOG.
Ciekawą relację z Kongresu zamieścił patron medialny kongresu, portal dzieje.pl.
